معانی الاخبار (کتاب)
|
| |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | شیخ صدوق |
| موضوع | روایات |
| زبان | عربی |
| مجموعه | ۱ جلد |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | گوناگون |
مَعانی الأخبار کتابی روایی از شیخ صدوق، از عالمان برجسته شیعه در قرن چهارم هجری. این کتاب حاوی مجموعه روایاتی است از رسول خدا(ص) و ائمه معصومین در توضیح حدود پانصد اصطلاح قرآنی، روایی، کلامی و فقهی.
درباره مؤلف
محمد بن علی بن حسین بن موسی بن بابویه قمی مشهور به شیخ صدوق، از بزرگ‌ترین علمای قرن چهارم هجری قمری بوده است. سال تولد وی پس از ۳۰۵ق بوده است و در ۳۸۱ ق درگذشت و در قبرستان ابن بابویه مدفون شد. وی بزرگ‌ترین محدث و فقیه مکتب حدیثی قم بود. او حدود ۳۰۰ اثر علمی از خود بجا گذاشت که بسیاری از آنها مفقود شده است. کتاب من لایحضره الفقیه از کتب اربعه شیعه اثر اوست.
تاریخ نگارش
شیخ صدوق، کتاب معانی الاخبار را بعد از کتاب‌های «توحید» و «علل الشرایع» نوشته و نگارش آن به سال ۳۳۱ق پایان یافته است.
ساختار کتاب
کتاب حدیثی معانی الاخبار در پنج موضوع احادیث تفسیری، فقهی، کلامی، اخلاقی، تاریخی آمده که حجم قابل توجهی به احادیث تفسیری اختصاص دارد. این کتاب شامل ۸۰۹ حدیث است که در ضمن ۴۲۹ باب آمده است و در هر باب از یک تا صد حدیث وجود دارد.
عناوین ابواب
از جمله ابواب کتاب می‌توان به این موارد اشاره کرد:
- معنای بسم الله الرحمن الرحیم،
- معنای سبحان الله،
- معنای حروف مقطعه،
- معنای من کنت مولاه فعلی مولاه،
- معنای بیع الحصاة،
- معنای لوح و قلم،
- معنای ازدواج نور با نور،
- معنای جوانمردی و مردانگی،
- معنای وحدت و تفرقه و معنای سنت و بدعت،
- معنای سخن حضرت رسول خدا(ص) که می‌فرماید: «اختلاف امت من رحمت است»،
- معنای همسایه و حد همسایگی،
- معنای غیبت و بهتان و....
محتوا
عنوان باب اول بیانگر وجه نامگذاری کتاب به معانی الاخبار و دربردارنده سه روایت است. این سه روایت در باره فهم معانی روایات اهلبیت(ع) و این که معیار ارزشمندی شیعه بر اساس نقل روایت و معرفت آنان است و میزان برای فقیه شدن(فهم درست دین)، فهم روایات است نه تنها نقل آنها.روایت نخست کتاب از امام صادق(ع) است: شما بيناترين مردم در دين هستيد، هرگاه[عمقِ] معانىِ سخنان ما را بفهميد. گاه، یک سخن قابليت معانى گوناگونى دارد و اگر کسى بخواهد، مى‌تواند سخنش را به دلخواه خود معنا کند، در حالى که دروغ هم نگفته است. باب آخر کتاب با عنوان «نوادر المعاني» حاوی ۱۰۵ روایت است و مضمون روایت آخر این است: مؤمنانی که اهل عمل صالح هستند با خواست و اراده خدواند به بهشت می روند و می‌توانند بگویند: ان شاءالله ما اهل بهشتیم و گفتن ان شاءالله به معنای شک داشتن برای ورود به بهشت نیست چنان‌چه خداوند در آیه ۲۷ سوره فتح پیش از فتح مکه تعبیر(إِنْ شَاءَ اللهُ) را بکاربرده با این که می‌داند مسلمانان مکه را فتح کرده و داخل مسجدالحرام خواهند شد (لَتَدْخُلُنَّ الْمَسْجِدَ الْحَرَامَ إِنْ شَاءَ اللهُ آمِنِينَ مُحَلِّقِينَ رُءُوسَكُمْ وَمُقَصِّرِينَ لَا تَخَافُونَ شما بدون شک، به خواست خدا در حالى که سر تراشيده و موى [و ناخن] کوتاه کرده‌ايد، با خاطرى آسوده در مسجد الحرام درخواهيد آمد.)
ویژگی‌ها
روش شیخ صدوق در نگارش کتاب معانی الاخبار دارای ویژگی‌ها و موارد قابل توجهی است:
- اذعان صدوق به پرسیدن معانی برخی اخبار و احادیث از اساتید خویش
- بیان و مکان زمان استماع حدیث
- استناد به اقوال لغت شناسان
- استدلالات کلامی صدوق
- ذکر روایاتی در قرائت آل یاسین
- ارجاع به کتب و منابع دیگر
- ذکر احادیث مشهور اهل سنت از طریق شیعه و تصحیح معنای مقصود از آن
- بحث پیرامون اسناد روایات.
هدف از تدوین کتاب
شیخ صدوق اولین باب کتابش ر ابا بابی شروع کرده که نشانگر وجه نامگذاری کتابش به معانی الاخبار است و در این باب سه روایت نقل کرده است که محورش توصیه امامان(ع) به فهم معانی سخنانشان است وآن را معیار فقه وفهم درست دین دانسته اند وبلکه آن را معیاری برای دستیابی به بالاترین درجات و مراتب فقه برشمرده‌اند. درروایتی امام باقر(ع) در همین باب منزلت شیعیان را در پرتو فهم درست روایات دانسته و فهم روایات را راه نائل شدن به بالاترین مراتب ایمان معرفی کرده است.
اعتبار و ارزش کتاب
مصحح کتاب در ابتدای آن می‌نویسد:
- اهمیت این کتاب در جهت موضوع آن در میان دیگر آثار شیخ صدوق است؛ چرا که این کتاب در مقام بیان مفاهیم احادیث و مشکلات اخبار از زبان اهل بیت است و روزگار، کتابی مانند این در این زمینه به خود ندیده و بر سبک آن کتابی نوشته نشده و فواید آن در غیر آن یافت نمی‌شود.
معانی الأخبار مانند دیگر کتاب‌های شیخ صدوق، پیوسته مورد توجه علما و فقهای شیعه قرار داشته و از معتبرترین اصول روایی شیعه به شمار میآید و روایات آن در بسیاری از مجموعههای بزرگ روایی شیعه مانند کتب اربعه، بحار الانوار و وسائل الشیعة آمده و به آن استناد شده است.
پژوهش‌های پیرامون کتاب
آقا بزرگ تهرانی کتابی را به داوود بن حسن بن یوسف بحرانی نسبت داده که معانی الاخبار را بر اساس حروف الفبا تنظیم کرده است. همچنین کتاب شرح معانی الاخبار را ملا عبدالنبی طَسّوجی نگاشته است. شیخ علی بن احمد قطیفی نیز آن را با عنوان مختصر المعانی تلخیص کرد.
ترجمه
- ترجمه آقا محمدابراهیم بن محمدعلی آبادی یزدی، نسخه ترجمه وی در کتابخانه مجلس شورای اسلامی نگهداری می‌شود.
- ترجمه عبدالعلی محمدی شاهرودی به فارسی.
- ترجمه حمیدرضا شیخی به فارسی.
نسخهها و چاپ
- نسخه‌ای در کتابخانه آستان قدس رضوی در مشهد مقدس. این نسخه به خط شیخ حر عاملی است.
- نسخه‌ای در کتابخانه علامه طباطبایی. این نسخه را محمد بن محمد محسن بن مرتضی مشهور به علم الهدی (فرزند ملا محسن فیض کاشانی) در تاریخ ۱۰۷۳ق تصحیح و مقابله نموده است.
- نسخهاى در کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی با تاریخ کتابت ۱۲۸۷ق.
این کتاب بارها در ایران چاپ شده است. دو نسخه چاپی آن همراه با علل الشرایع بوده است، یکی در سال ۱۲۹۹ق و دیگری در سال ۱۳۱۱ق.
پانویس
- ↑ تهرانی، الذریعة، ج۲۱، ص۲۰۴.
- ↑ عبداللهی عابد، معانی الاخبار و سبک مؤلف در نگارش آن، ۱۳۸۶ش.
- ↑ شیخ صدوق، معانی الاخبار، چاپ، دار المعرفة للطباعة والنشر، ج۱، ص۱.
- ↑ شیخ صدوق، معانی الاخبار، ج۱، ص۴۱۳.
- ↑ عبداللهی عابد، معانی الاخبار و سبک مؤلف در نگارش آن، ۱۳۸۶ش.
- ↑ شیخ صدوق، معانی الاخبار،۱۳۷۹ق، ج۱۷ ص۱.
- ↑ صدوق، معانی الاخبار، ۱۳۷۹ق، ص۴.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ ق، ج۱، ص۷.
- ↑ حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۱۴ ق، ج۱، ص۵۳، ۶۰، ۶۹ و...
- ↑ تهرامی، الذریعه، ج۲۱، ص۲۲۶.
- ↑ تهرانی، الذریعه، ج۱۴، ص۷۲.
- ↑ تهرامی، الذریعه، ج۲۱، ص۲۰۴.
- ↑ تهرانی، الذریعه، ج۲۶، ص۲۰۳.
- ↑ صدوق، معانی الاخبار، حمیدرضا شیخی، قم، فکرآوران، ۱۳۸۹ش.
- ↑ صدوق، معانی الاخبار، ۱۳۷۹ق، مقدمه کتاب.
- ↑ الباب الذي من أجله سِمّينا هذا كتاب معاني الأخبار
منابع
- صدوق، محمد بن علی، معانی الاخبار، قم، جامعه مدرسین، ۱۳۷۹ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، مؤسسة الوفاء، ۱۴۰۳ق.
- تهرانی، آقابزرگ، الذریعة، بیروت، دارالاضواء.
- حر عاملی، محمدبن حسن، وسائل الشیعه، قم، آل البیت، ۱۴۱۴ق.
- صدوق، معانی الاخبار، حمیدرضا شیخی، قم، فکرآوران، ۱۳۸۹ش.
- عبداللهی عابد، صمد، شیخ صدوق، معانی الاخبار و سبک مؤلف در نگارش آن، شیعه‌شناسی، زمستان ۱۳۸۶ش، شماره ۲۰.
پیوند به بیرون